Bu yazımızda Güneş Tutulması Nedir? Güneş Tutulması Olayı Nasıl Olur? sorularını cevaplayacağız.
Güneş Tutulması Nedir? Güneş Tutulması Olayı Nasıl Olur?
Güneş, ay ve dünyanın bir çizgide bulunmasıyla güneş tutulması ortaya çıkar. Eğer ayın dünya etrafındaki yörüngesi ile, dünyanın güneş etrafındaki yörüngesi aynı düzlemde olsa idi, her ay, güneş ve ay tutulmaları ortaya çıkardı. Ancak, ayın yörünge düzlemi dünyanınkine göre 5°8’ eğimlidir. Böylece ay her bir dönümde aşağı inerken bir, yukarı çıkarken yine bir defa olmak üzere toplam iki kez ekliptiki, yani dünyanın güneş etrafındaki yörünge düzlemini keser. Ancak bu durumlarda tam güneş tutulması olur. Bu noktalara yerine göre “inme düğüm noktası” ve “çıkma düğüm noktası” denir.
Güneş tutulması sırasında, güneşin ışınlarının meydana getirdiği ayın gölgesi dünyaya düşer. Bu gölge iki bölümden ibarettir. Merkezi olan tabanının çapı ayın çapına eşit bir konidir. Bu kısım, güneş ile ay arası mesafeye bağlı olarak, 377.600-365.280 km arasında değişen bir boya sahiptir. Daha az karanlık olan diğer bir ikinci koni de birinci bölgeyi çevreler. Bu kısım aydan uzaklaştıkça genişler.
Dünyanın aya ortalama uzaklığı yaklaşık 380.800 km olduğuna göre pek çok güneş tutulmasında birinci gölge konisinin tepesi dünyaya ulaşamaz. Ancak ayın dünyaya en yakın olduğu durumda koninin ucu dünya yüzeyi üzerinde 266 km genişliğinde bir leke meydana getirir. Tam bir güneş tutulmasını ancak bu lekede bulunan bir gözleyici görebilir.
Dünya ve ayın hareketleri bu lekenin dünya yüzeyinde saatte 1600 kilometreden daha fazla bir hızla hareket etmesine sebep olur. Bu sebepten lekenin herhangi bir noktasındaki kalma süresi çok kısadır. Bazen 7 dakikayı biraz geçmesine rağmen, genel olarak iki veya üç dakikadan daha fazla değildir. 11 Temmuz 1990’da olan güneş tutulması 7 dakika sürmüş ve 1973’ten beri gerçekleşen en uzun güneş tutulması olmuştur.
Merkezi kısmın etrafındaki 3200 kilometrelik bölümde, güneş tutulması ayın belirli kısmının güneşe karşı gelmesiyle ortaya çıkar. Kısmi tutulma ayrıca iki değişik şekilde de meydana gelir. Eğer merkezi kısmın tepesi erişmezse, güneşin dar bir kısmı ayın etrafında halka olarak görülür. Bu durum “halka tutulması” olarak isimlendirilir. Koyu gölge güneş konisinin tepesi dünyaya erişmez, fakat ona yakın ise ve dünya ikinci gölge konisinin içinde ise, kısmi güneş tutulmaları meydana gelir. Normal olarak güneş tutulmaları yılda iki veya üç olmasına karşılık, nadir olarak daha fazla sayıda olabilir. 1935’te Güneş beş kere tutulmuştur.
Tam güneş tutulmaları astronomlar için iyi bir fırsattır. Bu sırada Güneş’in kromosfer katmanı ile kronası incelenebilir. Güneş kronası koronograf çevresi, güneş çapının iki katı uzaklığa kadar incelenebilir. Güneş tutulması sırasında ise bu imkan 6 katına çıkar.
